Hình 1 - Ví dụ hệ tia X điển hình

8.5. Hiệu chỉnh suất kerma

Với bất kỳ bức xạ chuẩn nào cũng có thể có được các suất kerma khác nhau bằng cách thay đổi dòng trong ống phát tia X hoặc khoảng cách đến bia. Việc lựa chọn điều kiện vận hành là sự dung hòa giữa các yêu cầu đối kháng nhau như tán xạ, độ đồng đều của chùm tia, ổn định đầu ra, thăng giáng điện áp và suy giảm trong không khí.

9. Quy trình đặc biệt và lưu ý riêng đối với bức xạ huỳnh quang tia X - Giới hạn bức xạ bên ngoài trong chùm tia

9.1. Bất cứ khi nào có thể thực hiện được và phù hợp với suất kerma được yêu cầu thì nên hiệu chỉnh điện áp của máy phát tia X để giảm thiểu bức xạ không phải là bức xạ đặc trưng được yêu cầu đối với bộ phận phát bức xạ.

9.2. Trong các ứng dụng sau đó của chùm bức xạ này, cần chú ý tới vai trò của các tạp nhiễu trong phân bố phổ; điều này đặc biệt quan trọng đối với bức xạ huỳnh quang từ lớp K có năng lượng thấp.

9.3. Khi phát bức xạ tia X huỳnh quang từ lớp K của uranium, cả bộ phận phát và tấm lọc thorium đều bức xạ cho nên có thể tạo ra dòng giả lớn trong buồng ion hóa; dòng này phải được hiệu chỉnh khi cần thiết.

10. Đo liều lượng bức xạ chuẩn có năng lượng photon từ 4 MeV đến 9 MeV

10.1. Đại lượng liều lượng

...

...

...

10.2. Đo các đại lượng liều

Cả hai đại lượng liều đều có thể xác định bằng phương pháp đo trực tiếp sử dụng thiết bị hiệu chuẩn theo đại lượng đã chọn, hoặc gián tiếp bằng cách đo một đại lượng khác và áp dụng các hệ số chuyển đổi. Các ví dụ về xác định trực tiếp và gián tiếp cho trong 10.2.1 và 10.2.2.

10.2.1. Với (suất) kerma không khí trong điều kiện không có thiết bị thu gom

Trực tiếp

- đo (suất) kerma không khí bằng buồng ion hóa hiệu chuẩn theo (suất) kerma không khí.

Gián tiếp

- từ phép đo phổ (thông lượng) dòng photon (xem 10.5.3);

- từ phép đo phát xạ hạt anpha thứ cấp trong trường hợp trường bức xạ tạo bởi phản ứng ¹⁹F(p, ag)¹⁶O ở các năng lượng proton gần ngưỡng phản ứng và dòng hạt gần 1 mA (xem 10.5.3.2).

10.2.2. Với (suất) liều hấp thụ trong điều kiện có thiết bị thu gom

...

...

...

- đo (suất) liều hấp thụ đối với mô bằng buồng ion hóa hiệu chuẩn theo (suất) liều hấp thụ trong mô.

Gián tiếp

- đo phổ (thông lượng) dòng photon trong điều kiện không có thiết bị thu gom;

- đo (suất) kerma không khí, trong không khí hoặc hình nộm (xem 10.6 về cách xác định trong hình nộm).

Các phương pháp đo được đề cập trong tiêu chuẩn này chỉ giới hạn áp dụng trong hiện tại hoặc xem xét sử dụng cho tương lai gần.

10.3. Hình học đo

Điểm tham chiếu của đầu dò đặt ở điểm kiểm tra.

Khoảng cách từ tâm nguồn đến điểm kiểm tra được chọn sao cho dòng photon đồng đều trong giới hạn 5%:

- trên toàn bộ tiết diện ngang của khối đầu dò dùng để hiệu chuẩn trường bức xạ chuẩn trong điều kiện không có thiết bị thu gom;

...

...

...

ảnh hưởng của chùm tia phân kỳ lên kết quả đo không được vượt quá 3%. Khi diện tích tiết diện ngang của chùm tia tại điểm kiểm tra nhỏ hơn tiết diện ngang của khối bị chiếu, khối bị chiếu phải được quét ngang khắp chùm tia một cách hợp lý.

10.4. Đầu dò theo dõi

Tất cả các phép đo tại điểm kiểm tra phải được liên hệ với các phép đo tức thời bằng một đầu dò theo dõi được lắp đặt sao cho số đo của nó không bị ảnh hưởng bởi bức xạ tán xạ từ thiết bị đo đặt tại điểm kiểm tra.

Việc lựa chọn thiết bị theo dõi tùy thuộc vào thông lượng. Ví dụ các lựa chọn có thể là các hệ thống sử dụng buồng ion hóa, đầu dò nhấp nháy Nal(TI) hoặc nhựa, ống đếm GM, thiết bị đếm hạt thứ cấp hoặc đầu dò bán dẫn. Số đo của đầu dò theo dõi chùm tia phải tỷ lệ trong khoảng 2% so với giá trị thực quy ước của đại lượng được đo.

10.5. Xác định (suất) kerma không khí trong điều kiện không có thiết bị thu gom

Giá trị chuẩn của (suất) kerma không khí phải được xác định tại điểm kiểm tra. Có thể xác định giá trị này một cách trực tiếp hoặc gián tiếp (xem 10.2).

10.5.1. Điều kiện đo

10.5.1.1. Lựa chọn và định vị đầu dò

Nếu có thể được, cần dùng buồng ion hóa có thành buồng gần tương đương với không khí để làm đầu dò. Điểm tham chiếu của đầu dò phải đặt tại điểm kiểm tra. Nếu buồng đặt ở khoảng cách khác với khoảng cách hiệu chuẩn thì cần phải có hệ số hiệu chỉnh cho (suất) kerma không khí đo được.

...

...

...

Để thiết lập cân bằng điện tử tạm thời trên bề mặt đầu dò, đầu dò phải được bao bọc bằng một lớp (nắp) tạm thời làm bằng vật liệu tương đương không khí.

Nếu dùng vật liệu không tương đương không khí thì phải có các hiệu chỉnh cho sự khác nhau về năng lượng hãm (xem Báo cáo ICRU số 37). Độ dày tổng cộng của thành và nắp đầu dò phải nằm trong khoảng 0,4 g/cm² và 0,6 g/cm² khi đo bức xạ gamma từ ¹³⁷Cs hoặc ⁶⁰Co, và 0,4 g/cm² ± 0,1 g/cm² khi đo bức xạ chuẩn năng lượng cao (ISO 4037-3).

10.5.2. Đo trực tiếp bằng buồng ion hóa

Buồng ion hóa sử dụng phải hiệu chuẩn trong không khí theo kerma không khí và phải dùng tổng độ dày thành buồng bằng 0,4 g/cm² ± 0,1 g/cm² cho tất cả các phép đo với photon trong dải năng lượng từ 4 MeV đến 9 MeV.

Nếu có thể, phải hiệu chuẩn buồng ion hóa bằng phổ photon tương tự với bức xạ chuẩn. Sau đó, xác định kerma không khí, (K_a)_r đối với bức xạ chuẩn của năng lượng E_r từ số đo của buồng M_r³⁾ như sau:

(K_a)_r = M_r(N_K)_r

trong đó (N_K)_r là hệ số hiệu chuẩn kerma không khí nhận được với photon năng lượng E_r.

Khi không thể hiệu chuẩn cho buồng ion hóa với phổ photon tương tự như bức xạ chuẩn thì buồng được hiệu chuẩn bằng bức xạ gamma của ⁶⁰Co, sử dụng độ dày tổng cộng thông thường của thành buồng giữa 0,4 g/cm² và 0,6 g/cm². Kerma không khí, (K_a)_r, của bức xạ chuẩn năng lượng E_r được xác định như sau:

 (2)

...

...

...

(3)

trong đó  là tỷ số công suất dừng va chạm khối giới hạn trung bình của không khí và vật liệu làm thành buồng4) và  là tỷ số hệ số hấp thụ năng lượng khối trung bình của vật liệu làm thành buồng (và nắp) và không khí. Lưu ý rằng k_m bằng 1 đối với buồng ion hóa có thành buồng và nắp tương đương không khí.

Có thể phải tiến hành thêm các hiệu chỉnh trong các điều kiện đo cụ thể, ví dụ như hiệu chỉnh cho hiệu suất thu gom ion không hoàn toàn trong những trường hợp mật độ thông lượng lớn, các hiệu ứng phân cực và tương tác photon với các bộ phận khác của buồng (thân máy, điện cực trung tâm) xảy ra trong một số loại buồng ion hóa nhất định, và sự khác biệt giữa tâm hiệu dụng và tâm hình học của buồng ion hóa trong trường hợp buồng có thể tích tương đối lớn. Thông thường các hệ số hiệu chỉnh bổ sung sai khác với 1 dưới 1%, và do vậy có thể bỏ qua khi sử dụng các trường bức xạ chuẩn trong đo liều lượng bảo vệ bức xạ. Ví dụ các giá trị đại số cần cho việc ước tính (K_a)_r từ công thức (2) được cho trong các Bảng từ 1 đến 4. Bảng 1 cho các giá trị hiệu chỉnh mất mát do bức xạ hãm trong không khí của buồng ion hóa, nhận được bởi nhiều tác giả khác nhau. Bảng 2 cho, ví dụ, sự so sánh k_att cho năm loại và kích thước buồng ion hóa ở năng lượng 1,25 MeV và 7 MeV.

Giá trị các tỷ số giữa công suất dừng và hệ số hấp thụ năng lượng cần để tính toán hệ số hiệu chỉnh k_m cho buồng ion hóa có thành buồng và nắp không tương đương không khí, ví dụ như nước, polymethyl methacrylate (PMMA) và polystyrene, được cho trong các Bảng 3 và 4. Tất cả các tỷ số hệ số hấp thụ năng lượng cho trong Bảng 4 áp dụng đối với các độ dày thành buồng cho cân bằng điện tử và photon đơn năng [15]. Vì rằng hầu hết các tỷ số này thay đổi tương đối chậm theo năng lượng photon nên các giá trị đã cho có thể xem là tương đối đồng đều với các năng lượng photon mà độ dày 0,4 g/cm² lớn hơn độ dày cho cân bằng điện tử. Xem Phụ lục A để biết về các giá trị trong bằng và ứng dụng của chúng.

Bảng 1 - Các giá trị điển hình của hệ số hiệu chỉnh bức xạ hãm

Năng lượng photon

MeV

Giá trị đề nghị cho

...

...

...

1,0*

0,998

1,001

1,25*

0,997

1,00

1,5*

0,996

0,999

...

...

...

0,988

0,992

4,4⁺

0,987

0,990

6,0

0,980

0,983

6,1⁺

...

...

...

0,983

7,0⁺

0,976

0,979

8,0

0,972

0,975

8,5⁺

0,970

...

...

...

9,0⁺

0,968

0,971

10,0

0,963

0,966

H.E Johns và J. R. Cunningham, The Physics of Radiology, trang 723, Charles Thomas, Springfield USA, 1983.

⁺ Các giá trị nhận được bằng nội suy.

^* DIN 6814, Thuật ngữ và định nghĩa trong lĩnh vực kỹ thuật X quang. Phần 3: Đơn vị và đại lượng liều (Terms and definitions in the field of radiological technique, Part 3: Dose quantities and units, Deutsches Institut fỹr Normung e.V, Beuth Verlag GmbH. Berlin, Germany, 1985).

...

...

...

Buồng ion hóa

k_att¹⁾

Loại buồng

Thể tích buồng

cm³

Độ dày thành buồng (vật liệu)

g.cm^-2

Kích thước buồng²⁾

cm

...

...

...

Độ dày thành buồng ở
7,0 MeV

~ 0,5

g.cm^{-2 3)}

4,0

g.cm^{-2 4)}

4,0

g.cm^{-2 8)}

Chuẩn về độ dày thành buồng ở 1,25 MeV 4,0 g.cm^{-2 4)}

Trụ tương đối nông

...

...

...

4,0
(PMMA)

r = 0,325 d » 2,4

~ 0,99

0,98 ± 0,03

0,95^{4), 5)} 0,96⁶⁾

0,98 ⁵⁾
-

Trụ tương đối nông

3,0

4,0
(PMMA)

...

...

...

~ 0,99

0,97 ± 0,02

0,95⁴⁾

0,96⁶⁾

0,99

-

Trụ tương đối nông

30

4,0
(PMMA)

...

...

...

~ 0,99

0,96 ± 0,01

0,95⁴⁾

0,96⁶⁾

1,01
-

Trụ sâu

(máy đo)

365

~ 4,0
(PMMA)

...

...

...

-

0,93 ± 0,01

0,95⁴⁾

0,96⁶⁾

1,01
-

Trụ rất nông

1,9

4,0
(polystyrene)

r = 1,75 d » 0,2

...

...

...

0,97 ± 0,02

0,98 ± 0,01⁴⁾
0,97 ^4),7)

1,01

1,00 ⁷⁾

CHÚ THÍCH Các giá trị tính được sử dụng trong phần này của TCVN 7942 (ISO 4037) thực hiện bởi D.W.O. Rogers thuộc Hội đồng nghiên cứu quốc gia Canađa (National Research Council of Canada) sử dụng các phương pháp đã xuất bản trước đó của mình [12, 13]. Liên hệ riêng [1987].

1) Được tính cho khoảng cách nguồn đến buồng là 100 cm trừ các trường hợp cụ thể khác.

2) ý nghĩa của các ký hiệu: r = bán kính; d = độ sâu.

3) Trung bình các giá trị của 35 buồng có thể tích 1 cm³ cho trong Bảng XVIII của Các báo cáo kỹ thuật của IAEA (IAEA Technical Report Seires) số 277.

4) Chiếu xạ liên tục.

...

...

...

6) Chiếu xạ từ một bên.

7) Chiếu xạ ở khoảng cách 50 cm từ nguồn đến buồng.

8) Nếu không có sai số thì lấy giá trị < ± 0,005.

Bảng 3 - Các tỷ số công suất dừng va chạm khối giới hạn trung bình đặc trưng của không khí so với các vật liệu làm thành buồng

Năng lượng photon

MeV

(L/r)_a,w ¹⁾

(L/r)_a,PMMA ²⁾

(L/r)_a,polyst³⁾

...

...

...

Quy về 1,25

MeV

Tỷ số

Quy về 1,25

MeV

Tỷ số

Quy về 1,25

MeV

1,25

...

...

...

1,000

0,907

1,000

0,901

1,000

4,0

0,903

1,023

0,934

...

...

...

0,928

1,030

4,4

0,906

1,026

0,937

1,033

0,931

1,033

...

...

...

0,909

1,029

0,942

1,039

0,935

1,038

6,0

0,917

1,039

...

...

...

1,044

0,491

1,044

7,0

0,920

1,042

0,953

1,051

0,947

...

...

...

8,0

0,924

1,046

0,956

1,054

0,950

1,054

8,5

0,927

...

...

...

0,958

1,056

0,951

1,055

9,0

0,929

1,052

0,959

1,057

...

...

...

1,058

CHÚ THÍCH Năng lượng cắt của điện tử thứ cấp: 10 keV. Ký tự dưới w thay cho nước, PMMA thay cho polymetyl metacrylat, và polyst thay cho polystyrene.

1) Theo P. Andreo và A.E. Nahum, Bảng 1, cột 3 [14].

2) Các giá trị tính được sử dụng trong tiêu chuẩn này thực hiện bởi J.R. Cunningham, Viện Ung thư Ontario, sử dụng các phương pháp đã xuất bản trước đó của mình [10,11].

Bảng 4 - Các hệ số hấp thụ năng lượng điển hình đối với các vật liệu làm thành buồng không tương đương không khí so với không khí [15]

Năng lượng photon

MeV

(m_en/r)_w,a

(m_en/r)_PMMA,a

...

...

...

Tỷ số

Quy về 1,25
MeV

Tỷ số

Quy về 1,25
MeV

Tỷ số

Quy về 1,25
MeV

1,25

1,112

1,000

...

...

...

1,000

1,078

1,000

4,0

1,107

0,995

1,070

0,989

1,062

...

...

...

4,4

1,106

0,995

1,067

0,986

1,057

0,980

5,0

1,104

...

...

...

1,061

0,981

1,050

0,973

6,0

1,097

0,986

1,048

0,969

...

...

...

0,957

7,0

1,092

0,982

1,042

0,963

1,024

0,950

8,0

...

...

...

0,979

1,037

0,959

1,018

0,944

8,5

1,087

0,977

1,034

...

...

...

1,014

0,940

9,0

1,086

0,976

1,031

0,953

1,010

0,936

...

...

...

10.5.3. Xác định (suất) kerma không khí từ (thông lượng) dòng photon

Có thể xác định gián tiếp (suất) kerma không khí từ phổ (thông lượng) dòng photon dựa trên phổ biên độ xung đo bằng đầu dò chất rắn đã hiệu chuẩn (xem 10.5.3.1) hoặc, nếu có thể được, từ (thông lượng) dòng photon tổng có được bằng cách đếm hạt liên kết (xem 10.5.3.2).

Nói chung, khi f_i là dòng photon trong khoảng năng lượng thứ i, E_i,và  là hệ số truyền năng lượng khối trung bình trong khoảng này [11], [16], kerma không khí, K_a, được xác định bởi:

(4)

trong đó tổng được lấy trên toàn bộ phổ dòng photon. Hệ số truyền năng lượng khối có thể tính theo  - xem Báo cáo ICRU số 33 trong đó  là hệ số hấp thụ năng lượng khối [15] và là bức xạ hãm tạo ra tính trung bình cho phổ electron do các tương tác ban đầu của photon tạo ra. Xem Bảng 1 để có các giá trị của .

10.5.3.1. Xác định kerma không khí từ các phép đo dòng photon

Có thể sử dụng các đầu dò Nal(TI), Ge thuần, hoặc Ge(Li). Tâm mặt trước của vỏ bọc đầu dò đặt ở điểm kiểm tra. Nếu bình nitơ được sử dụng thì phải đặt sao cho tránh tạo ra bức xạ tán xạ thừa từ bức xạ trực tiếp. Đầu dò phải hiệu chuẩn theo các hàm đáp ứng, đã biết số đếm ứng với mỗi đơn vị dòng photon trong các khoảng năng lượng liên tiếp, đối với các photon tới có năng lượng khác nhau thuộc dải năng lượng quan tâm. Phải sử dụng các giá trị đã tính, trừ khi trong dải năng lượng quan tâm đã có đồng vị phóng xạ và /hoặc nguồn gia tốc để đo đủ số lượng cho các hàm đáp ứng. Các photon 6,13 MeV có được từ phản ứng ¹⁹F(p,ag)¹⁶O tại năng lượng proton bằng hoặc cao hơn một chút so với năng lượng ngưỡng 340 keV khiến chúng phù hợp cho việc xác định hàm đáp ứng của các đầu dò này ở các năng lượng gần 6 MeV, vì ở các năng lượng proton này hơn 97% hạt anpha phát ra có liên quan tới các photon này (xem 10.5.3.2).

Để có được phổ dòng cần để giải công thức (4), có thể phân tích phổ biên độ xung đo được với một trong số các đầu dò này, có xem xét đến ma trận đáp ứng của đầu dò. Kinh nghiệm thực tế về phương pháp xác định kerma không khí trong các chùm bức xạ chuẩn còn hạn chế, nhưng có thể đơn giản hóa vì phổ dòng của các chùm bức xạ này bị giới hạn trong một dải năng lượng tương đối hẹp gần với E_c dùng để hiệu chuẩn đầu dò, công thức (4) trở thành:

(K_a)_c = nN_f E_c (m_tr / r)_c

...

...

...

Các ví dụ về sử dụng đầu dò hiệu chuẩn để xác định thông lượng của chùm tia chuẩn có thể tìm thấy trong [17], [18], bao gồm các bước để có được nguồn hiệu chuẩn tuyệt đối có năng lượng photon 6,13 MeV [19].

10.5.3.2. Xác định kerma không khí bằng cách đếm hạt liên kết [19, 20]

Phương pháp này chỉ áp dụng được khi bức xạ chuẩn được tạo ra bởi phản ứng ¹⁹F(p,ag)¹⁶O ở năng lượng proton chỉ không quá vài keV với ngưỡng phản ứng 340 keV. Năng lượng thấp của proton đảm bảo rằng độ dày của lớp bia mà proton tới xuyên qua nhỏ hơn quãng chạy của hạt anpha tạo ra bởi proton ở trong bia [xem TCVN 7942-1 (ISO 4037-1)]; và không làm thay đổi số đếm của đầu dò do các trạng thái kích thích cao hơn của ¹⁶O hoặc từ phản ứng cạnh tranh ¹⁹F(p, p')¹⁹F [xem TCVN 7942-1 (ISO 4037-1)]. Chú ý rằng, để nhận được cường độ bức xạ chuẩn đủ để hiệu chuẩn các thiết bị bảo vệ bức xạ ở năng lượng proton thấp như vậy thì cần phải có dòng hạt lên đến 1 mA. Các dòng hạt nhỏ hơn vài bậc độ lớn cũng đủ để hiệu chuẩn các đầu dò Nal(TI) và Ge thuần hoặc Ge(Li) (xem 10.5.3.1).

Hệ đo hạt liên kết bao gồm đầu dò anpha đã hiệu chuẩn (ví dụ đầu dò silic) ở đầu cuối của ống gắn đối diện với bia của ống gia tốc proton và được hút chân không đến cùng áp suất.

Không cần sử dụng thêm bộ theo dõi chùm tia.

Việc lựa chọn góc giữa ống hạt liên kết và ống gia tốc không quan trọng vì hạt anpha phát ra hoàn toàn đẳng hướng [17, 21]. Có thể loại bỏ hoàn toàn ảnh hưởng của sự bất đẳng hướng nhỏ bằng cách sử dụng góc 55° giữa ống hạt liên kết và ống gia tốc (125° giữa trục của chùm proton và trục của chùm hạt anpha cần đo) [19]. Năng lượng của proton đến bia CaF₂ chỉ lớn hơn vài keV so với 340 keV.

Để giữ cho bức xạ hãm ở mức thấp, độ dày và nguyên tử số của giá đỡ bia phải càng nhỏ càng tốt. Phải loại bỏ proton do tán xạ tĩnh điện trong giá đỡ bia sinh ra và proton bị tán xạ bằng cách hấp thụ chúng trong tấm nhôm đặt trước đầu dò hạt liên kết. Độ dày của tấm nhôm phải mỏng, xấp xỉ 1 mg/cm², so với quãng chạy của hạt anpha cần đo. Cần sử dụng bộ chuẩn trực ở gần bia để chắn tất cả các hạt đã tán xạ trên thành của ống hạt liên kết. Từ đó, thông lượng photon, f, tại điểm kiểm tra ở khoảng cách chuẩn d từ bia xác định bởi f = n_a/(Wd²), trong đó n_a là tốc độ đếm hạt liên kết và W là góc khối của bộ chuẩn trực ở đầu dò hạt anpha đối diện với tâm của bia CaF₂.

Do vậy, suất kerma không khí được xác định bằng công thức:

(6)

...

...

...

10.6. Xác định (suất) liều hấp thụ trong tổ chức mô trong điều kiện có thiết bị thu gom

Giá trị chuẩn của (suất) liều hấp thụ phải được xác định tại điểm kiểm tra. Giá trị này có thể nhận từ các phép đo trực tiếp hoặc gián tiếp (xem 10.2).

10.6.1. Điều kiện đo trực tiếp

Sử dụng hình nộm chuẩn làm bằng vật liệu tương đương mô thích hợp.

Hình 2 - Ví dụ hệ chuẩn đầu dò đo dòng bằng cách đếm hạt liên kết [19]

Đặc trưng của bia: 100 mg/cm² Ca₂ bay hơi lên tấm tantali 0,38 mm. Cả hạt anpha và photon đều được dò theo hướng vuông góc với bề mặt của bia. Bề dày của tấm nhôm ở đầu dò an pha: 0,87 mg/cm². Đầu dò Nal(TI) trong hình này là đầu dò cần được hiệu chuẩn.

10.6.1.1. Vật liệu làm hình nộm

Báo cáo số 47 của ICRU đưa ra tổ chức mô theo ICRU không có thành phần đánh dấu được. Các ví dụ về thành phần thay thế đủ gần với tổ chức mô của ICRU được cho trong các tài liệu [22,23]. Tuy nhiên, với các bức xạ chuẩn có năng lượng cao trong TCVN 7942-1 (ISO 4037-1) thì nước cũng có thể được xem như tương đương mô.

...

...

...

Để xác định tương đương liều môi trường bằng phương pháp đo liều hấp thụ trong mô, hình nộm chuẩn có dạng hình cầu, đường kính 30 cm (ICRU 47). Để xác định tương đương liều cá nhân, hình nộm có tiết diện ngang 30 cm x 30 cm và độ sâu 20 cm được sử dụng cho các phép đo.

10.6.1.3. Điểm kiểm tra

Nhằm xác định giá trị chuẩn của liều hấp thụ, tâm hình học của thể tích nhạy của thiết bị đo bức xạ phải đặt ở điểm kiểm tra, dưới bề mặt hình nộm 4,0 g/cm², như trong Hình 3, như trình bày trong ISO 4037-3. Đối với tương đương liều cá nhân, điểm kiểm tra nên tương ứng với vị trí đặt điểm tham chiếu của liều kế trong khi kiểm tra [xem ISO 4037-3].

Hình 3 - Các dạng hình học bức xạ cho các phép đo trong hình nộm, thể hiện các tiết diện ngang của hai loại hình nộm: hình cầu đường kính 30 cm và hình ống song song có kích thước 30 cm x 30 cm x 20 cm

10.6.1.4. Lựa chọn thiết bị đo bức xạ

Tùy thuộc vào mức suất liều hấp thụ của bức xạ chuẩn tại điểm kiểm tra mà có thể sử dụng nhiều loại thiết bị khác nhau. Kích thước và thành phần của thiết bị sử dụng phải đảm bảo ảnh hưởng của thiết bị đến trường bức xạ trong hình nộm đóng góp không đáng kể vào sai số của phép đo.

10.6.2. Các phương pháp đo bằng buồng ion hóa (sử dụng cho các suất liều hấp thụ lớn hơn một vài mGy/h) [24] đến [26]

Các phép đo này phải được thực hiện hoặc là (1) trực tiếp với buồng ion hóa có thể tích nhỏ được hiệu chuẩn theo (suất) liều hấp thụ đối với nước trong hình học chuẩn, với photon có phổ năng lượng tương tự bức xạ chuẩn, hoặc (2) nếu không hiệu chuẩn như vậy được thì thực hiện gián tiếp với buồng được hiệu chuẩn theo (suất) kerma không khí trong không khí trong chùm tia gamma của ⁶⁰Co.

...

...

...

(D_w)_r = M_r(N_absd)_r (7)

Trong đó (N_absd)_r là hệ số hiệu chuẩn liều hấp thụ trong nước nhận được với photon có năng lượng chuẩn.

Khi sử dụng buồng ion hóa hiệu chuẩn trong không khí theo kerma không khí, (trường hợp thứ hai), liều hấp thụ của nước đối với năng lượng photon E_r của bức xạ chuẩn sẽ nhận được từ số đo trong hình nộm M_r của thiết bị như sau:

 (8)

trong đó, giống như trong công thức (2) ở 5.2, N_K là hệ số hiệu chuẩn kerma không khí nhận được với tia gamma từ ⁶⁰Co, hệ số  hiệu chỉnh cho bức xạ hãm tạo ra trong không khí, hệ số k_att hiệu chỉnh cho sự hấp thụ và tán xạ bức xạ sơ cấp trên thành buồng (kể cả nắp tích lũy), và hệ số k_m hiệu chỉnh cho bất kỳ sự khác biệt nào giữa không khí của thành buồng và của nắp. Xem thêm ở Phụ lục A.

Có thể phải có thêm các hiệu chỉnh khác trong một số điều kiện đo nhất định, ví dụ như các hiệu chỉnh tính đến sự thay đổi phổ photon do sai khác giữa vật liệu làm hình nộm và không khí, hiệu suất thu gom ion không hoàn toàn trong trường hợp mật độ thông lượng cao, và các hiệu ứng phân cực và hiệu ứng do tương tác photon với các phần khác của buồng (thân máy, điện cực trung tâm) có thể xảy ra trong một số loại buồng ion hóa. Ví dụ về các giá trị đại số cần cho việc ước tính (D_w)_r từ công thức (8) được cho trong các Bảng từ 1 đến 4. Xem Phụ lục A để biết về các giá trị trong bảng và ứng dụng của chúng. Một lần nữa, các hệ số hiệu chỉnh phụ có thể không đáng kể trong các ứng dụng trường bức xạ chuẩn khi đo liều bảo vệ bức xạ.

10.6.3. Phương pháp đo trực tiếp với dung dịch sắt sunphát (sử dụng cho các liều hấp thụ trong nước từ vài chục đến vài trăm gray) [27] đến [29] (xem thêm các Báo cáo số 34 và 35 của ICRU)

Khi suất liều hấp thụ trong nước quá cao, không thể sử dụng buồng ion hóa cỡ nhỏ, thì phải tiến hành các phép đo bức xạ với dung dịch sắt sunphát (Fricke) truyền thống đựng trong cốc thủy tinh borosilicat kín hoặc có nắp thủy tinh gắn chặt. Vì không làm việc được với bức xạ chuẩn có xung cường độ cao nên phải thêm natri clorua vào để làm giảm độ nhạy của hệ thống do tạp chất hữu cơ. Độ thay đổi hấp thụ quang học, ΔA, của dung dịch có thể đo được với quang phổ kế có trang bị bộ phận đo kiểm soát nhiệt độ, ở đỉnh hấp thụ xấp xỉ 304 nm của ion sắt.

Liều hấp thụ trong nước, D_w, được tính như sau:

...

...

...

Trong đó:

G(Fe⁺⁺⁺)

là lượng hóa bức xạ của phản ứng sắt III và sắt II;

Δe

là hiệu, (Fe⁺⁺⁺) - (Fe⁺⁺), giữa các hệ số hấp thụ mol (còn được gọi là các hệ số phân hủy mol) của ion Fe⁺⁺⁺ và Fe⁺⁺;

d

là độ dài đường đi quang học trong dung dịch của liều kế;

r

là mật độ của dung dịch liều kế;

...

...

...

là nhiệt độ của dung dịch liều kế trong các phép đo hấp thụ; và hệ số 0,007, theo đơn vị nghịch đảo của nhiệt độ là hệ số nhiệt độ của Δe.

Khi đo độ hấp thụ ở nhiệt độ 298 K, ở đỉnh hấp thụ 304 nm, ở độ dài đường đi quang học 0,01 m, giả thiết rằng mật độ của dung dịch Fricke là 1 024 kg/m³ và tích số Δe.G(Fe⁺⁺⁺) = 352 x 10^-6 m²/kg Gy, (xem Báo cáo số 35 của ICRU), công thức (9) đơn giản về:

D_w = 278ΔA  (10)

trong đó D_w tính bằng Gray.

10.6.4. Đo trực tiếp bằng liều kế nhiệt phát quang (TLD) được hiệu chuẩn theo liều hấp thụ trong nước (sử dụng với các suất liều hấp thụ nhỏ hơn một vài mGy/h)

Trong phần dải liều hấp thụ quá nhỏ, không thể sử dụng buồng ion hóa trong hình nộm, thì nên sử dụng TLD trần có khối lượng nhỏ, có nguyên tử số trung bình gần với tổ chức mô hoặc nước và được hiệu chuẩn theo liều hấp thụ. Các ấn phẩm gần đây cho các kết quả hiệu chuẩn vật liệu làm TLD với photon đơn năng trong dải năng lượng từ 4 MeV đến 9 MeV [30].

Tuy nhiên, các phép đo trên hình nộm trong chùm bức xạ hãm trong khoảng điện thế gia tốc từ 4 MV đến 30 MV cho thấy đáp ứng của TLD LiF trên mỗi đơn vị liều hấp thụ trong nước là độc lập với điện thế gia tốc, và bằng với đáp ứng với bức xạ gamma ⁶⁰Co, nằm trong các giới hạn độ chính xác thực nghiệm nhỏ hơn hoặc bằng 5% [31]. Do vậy, nếu không thể hiệu chuẩn ở năng lượng chuẩn được thì có thể sử dụng các hệ số hiệu chuẩn nhận được từ các phép hiệu chuẩn trên hình nộm theo liều hấp thụ trong nước với bức xạ gamma từ ⁶⁰Co.

11. Sai số của phép đo

11.1. Khái quát

...

...

...

11.2. Các thành phần của sai số

Sai số nhận được là sự kết hợp của các sai số thành phần được trình bày trong 11.2.1 và 11.2.2.

11.2.1. Sai số trong hiệu chuẩn của chuẩn thứ cấp

Các sai số trong hiệu chuẩn của chuẩn thứ cấp có thể là:

a) sai số tổng thể khi xác định đại lượng sơ cấp;

b) sai số khi chuyển đổi từ đại lượng sơ cấp sang chuẩn thứ cấp.

11.2.2. Sai số khi đo bức xạ chuẩn do thiết bị chuẩn và việc sử dụng

11.2.2.1. Sai số ngẫu nhiên

Sai số ngẫu nhiên của các phép đo có thể có được từ việc phân tích thống kê các phép đo thực hiện theo 5.5.

...

...

...

Các thành phần của sai số hệ thống sau đây phát sinh từ các hệ số hiệu chỉnh áp dụng cho số đo hoặc do bản thân các hiệu ứng khi không áp dụng các hệ số hiệu chỉnh:

a) dịch điểm không (xem 6.7.1);

b) rò rỉ và bức xạ môi trường (xem 6.7.2);

c) thang của hệ đo và sự không tuyến tính của dải đo (xem 5.7) bất cứ sai số nào trong các hiệu chỉnh này có thể lấy từ chứng chỉ hiệu chuẩn, nếu có;

d) sai khác năng lượng giữa bức xạ dùng để hiệu chuẩn thiết bị chuẩn thứ cấp và bức xạ chuẩn dùng để hiệu chuẩn thiết bị bảo vệ bức xạ (xem 5.6);

e) các thăng giáng nhiệt độ, áp suất và độ ẩm không khí (xem 6.7.3) sai số do đo nhiệt độ, áp suất và độ ẩm không khí;

f) khoảng cách hiệu chuẩn (xem 6.5) sai số này sinh ra do khả năng không đặt được mặt phẳng đo xác định của buồng chuẩn tại điểm yêu cầu trên trục chùm tia chuẩn và khi xác định tâm hình học của nguồn bức xạ; sai số cũng có thể do sử dụng buồng chuẩn có kích thước lớn cho các phép đo ở các khoảng cách từ nguồn đến buồng nhỏ;

g) định hướng buồng trong chùm tia (xem 6.4) sai số này phát sinh nếu đáp ứng của buồng chuẩn phụ thuộc vào định hướng của nó và nếu buồng được định vị lại trong chùm bức xạ chuẩn;

h) sự không đồng nhất của chùm tia (xem 6.7.5);

...

...

...

j) thời gian di chuyển cửa sập (xem 5.8);

k) tính ổn định lâu dài của toàn bộ thiết bị (xem 5.2) nếu có nguồn kiểm tra thì số đo tại thời điểm sử dụng (sau khi đã có các hiệu chỉnh thích hợp) phải được xác định và so sánh với giá trị trong chứng chỉ;

l) độ phân giải của chỉ số thang đo.

11.3. Xác định sai số (VIM, [31] đến [35])

Việc xác định sai số đo liều cho bức xạ chuẩn phải bao gồm các thành phần được nêu từ 11.3.1 đến 11.3.3.

11.3.1. Sai số ngẫu nhiên

a) độ lệch chuẩn thực nghiệm;

b) giới hạn độ tin cậy ở mức tin cậy 95%;

c) số bậc tự do.

...

...

...

a) liệt kê các sai số thành phần chính, độ lớn của chúng và phương pháp đánh giá;

b) sử dụng phương pháp kết hợp (nghĩa là cộng bậc hai hay số học);

c) sai số hệ thống tổng cộng.

11.3.3. Sai số tổng cộng

Nếu sai số tổng cộng được thể hiện là kết hợp của sai số ngẫu nhiên và sai số hệ thống thì phải nói rõ phương pháp kết hợp.

PHỤ LỤC A

(tham khảo)

XÁC ĐỊNH KERMA KHÔNG KHÍ BẰNG BUỒNG ION HÓA TRONG ĐIỀU KIỆN KHÔNG CÓ THIẾT BỊ THU GOM VÀ LIỀU HẤP THỤ ĐỐI VỚI TỔ CHỨC MÔ (NƯỚC) TRONG ĐIỀU KIỆN CÓ THIẾT BỊ THU GOM

...

...

...

Phụ lục này đề cập tới việc xác định kerma không khí và liều hấp thụ trong nước bằng cách đo sử dụng buồng ion hóa khi không thể hiệu chuẩn buồng trong trường bức xạ giống với bức xạ chuẩn. Trong trường hợp này, giá trị của các đại lượng này trong trường bức xạ chuẩn có thể tính từ số đo của buồng bằng cách sử dụng hệ số hiệu chuẩn kerma không khí của buồng nhận được theo cách thông thường trong điều kiện không có thiết bị thu gom với bức xạ gamma ⁶⁰Co, và áp dụng một số hệ thống chuyển đổi và /hoặc hiệu chỉnh.

Để có được các hệ số hiệu chỉnh này, có thể sử dụng một trong số các Quy tắc hoặc Chuẩn được xây dựng để xác định liều hấp thụ trong nước áp dụng cho xạ trị. Trong tiêu chuẩn này, phương pháp trong Báo cáo kỹ thuật số 277 của IAEA được dùng vì đã được chấp nhận rộng rãi.

Phương pháp và ứng dụng nó vào tính toán kerma không khí đo được trong điều kiện không có thiết bị thu gom và liều hấp thụ trong nước trong điều kiện có thiết bị thu gom được trình bày dưới đây. Vì yêu cầu độ chính xác trong đo liều lượng bảo vệ bức xạ thấp hơn nhiều so với yêu cầu trong đo liều xạ trị nên một số hệ số hiệu chỉnh trong Báo cáo kỹ thuật số 227 của IAEA có giá trị gần bằng đơn vị trong vùng năng lượng quan tâm ở trong tiêu chuẩn này không được đưa vào, mặc dù vậy trong một số điều kiện đo nhất định, chúng phải được xem xét cẩn thận.

Vì tiêu chuẩn này chỉ đề cập đến bức xạ chuẩn hoàn toàn đơn năng, trong khi đó xạ trị photon năng lượng cao lại sử dụng phổ bức xạ hãm phân bố rộng nên việc lập bảng các hệ số chuyển đổi và hiệu chỉnh trong các chuẩn liều lượng xạ trị khác nhau chỉ áp dụng cho bức xạ gamma ⁶⁰Co dùng trong hiệu chuẩn buồng ion hóa.

A.2. Phương pháp

Điểm khởi đầu của phương pháp là hệ số liều hấp thụ của buồng không khí, N_D, xác định như sau:

 (A.1)

Trong đó

liều hấp thụ trung bình của không khí trong khoảng không của buồng;

...

...

...

Với sự trợ giúp của lý thuyết Bragg-Gray, và cho rằng, nói chung, liều hấp thụ của vật liệu trong một thể tích là kerma trừ đi bức xạ hãm thoát ra từ thể tích này, công thức (A.1) có thể viết lại như sau

 (A.2)

trong đó

K_a là kerma không khí;

là bức xạ hãm trung bình trong không khí;

k_att và k_m là các hệ số, như đã đề cập trong mục 10.5.2, có tính đến mức độ hấp thụ và tán xạ trên thành buồng và sự khác biệt giữa hấp thụ và tán xạ trên thành buồng và trong buồng không khí.

N_D được biết là tỷ lệ với W/e chia cho khối lượng không khí có trong buồng và như vậy N_D độc lập với năng lượng bức xạ trong dải năng lượng mà W/e không phụ thuộc vào năng lượng.

Đo kerma không khí bằng buồng ion hóa trong điều kiện không có thiết bị thu gom (10.5.2)

Nếu giả thiết rằng W/e không phụ thuộc vào năng lượng photon trong dải năng lượng quan tâm thi có thể đặt:

...

...

...

Trong đó các chỉ số dưới c và r lần lượt chỉ các điều kiện chiếu xạ khi hiệu chuẩn và trong chùm bức xạ chuẩn.

Thay công thức (A.2) vào (A.3) và tìm (K_a)_r ta được:

(A.4)

hoặc, sử dụng hệ số hiệu chuẩn kerma không khí N_K = (K_a)_c/M_c,

(A.5)

chính là công thức (2) của 10.5.2. Trong các công thức (A.4) và (A.5), các chỉ số trên và dưới, c và r, của các biểu thức trong ngoặc vuông là tỷ số của các biểu thức này lần lượt cho điều kiện chuẩn và điều kiện đo trong bức xạ chuẩn.

Khi đã biết N_D của một buồng ion hóa cụ thể thì công thức (A.5) có thể viết lại dưới dạng:

 (A.6)

A.3. Đo liều hấp thụ trong nước bằng buồng ion hóa trong điều kiện có thiết bị thu gom (10.6.2)

...

...

...

(A.7)

hoặc

(A.8)

là công thức (8) trong mục 10.6.2 nếu bỏ qua k_pert. Với photon có năng lượng trong khoảng từ 4 MeV đến 9 MeV, giá trị của k_pert nằm trong khoảng từ 1, 000 đến 1, 005 đối với hầu hết các vật liệu làm thành buồng ion hóa không tương đương không khí (tương đối nhỏ) dùng trong các phép đo trên hình nộm này.

Lập bảng giá trị số của các hệ số cần để tính (K_a)_r và (D_a)_r

Trong khi đã có rất nhiều công sức dành cho việc thiết lập các giá trị số của các hệ số cần thiết cho tính toán kerma không khí của bức xạ gamma ⁶⁰Co thì các giá trị tương ứng cho các photon đơn năng có năng lượng từ 4 MeV đến 9 MeV (không cần cho các ứng dụng điều trị) vẫn còn tương đối hiếm. Dữ liệu hiện có vào thời điểm soạn thảo của tiêu chuẩn này được đưa ra như là các ví dụ trong các Bảng ở trong tài liệu. Người sử dụng sẽ quyết định có thể dùng hoặc bỏ qua chúng vì chúng chỉ khác đơn vị một chút, hoặc chọn các giá trị phù hợp khác, ví dụ như các giá trị trong Báo cáo số 277 của IAEA cho k_att và k_m ở các giá trị năng lượng của ⁶⁰Co và các giá trị năng lượng cao mới khi được đưa ra.

Các Bảng 3 và 4 cho các giá trị số của các tỷ số công suất dừng giới hạn và các hệ số hấp thụ năng lượng cần cho tính toán hệ số k_m cho buồng ion hóa có thành buồng không tương đương với không khí. (Với thành buồng tương đương không khí, hệ số km bằng đơn vị.) Tất cả các số liệu trong Bảng 3 đều dựa trên công suất dừng va chạm khối trong Báo cáo số 37 của ICRU. Các giá trị của  có được bằng cách nội suy từ bảng giá trị của Andreo và Nahum cho bức xạ hãm phát ra từ bia mỏng, (cột 3 của Bảng 1), với sự trợ giúp của các giá trị của photon đơn năng có cùng tỷ số công suất dừng khi chùm bức xạ hãm ở cùng độ sâu trong nước (có trong cùng một bảng). Các tác giả cũng cho thấy (trong hình 3 của cùng ấn phẩm) rằng khi đạt được độ sâu cân bằng điện tử, tỷ số công suất dừng chỉ thay đổi rất chậm theo độ sâu chuẩn trong hình nộm. Do đó không cần thiết phải tính đến việc phải có các nắp có độ dày khác nhau dùng cho các năng lượng hiệu chuẩn và năng lượng chuẩn.

Nghịch đảo của các tỷ số công suất dừng giới hạn cho trong Bảng 3 cũng có thể dùng để tính (D_a)_r từ công thức (A.7) nếu giả thiết rằng vật liệu làm thành buồng giống với hình nộm hoặc có thể bỏ qua tất cả vì chúng tương đương với không khí. Khi cần phải lấy liều hấp thụ trong nước [công thức (A.7)] từ các phép đo trong hình nộm làm bằng vật liệu không phải là nước thì áp dụng hiệu chỉnh bằng tích số của các tỷ số công suất dừng và các hệ số hấp thụ năng lượng cho vật liệu và nước. Hiệu chỉnh cho PMMA hoặc polystyrene có trong Bảng 3 và 4.

...

...

...

(tham khảo)

THƯ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] ICRU Report 25,1976, Conceptual Basis for the Determination of Dose Equivalent.

[2] ICRU Report 39, 1985, Determination of Dose Equivalents Resulting from Extemal Radiation Sources, và ICRU Report 47, 1992, Measurement of Dose Equivalents from External Photon and Electron Radiations.

[3] IEC Publication 50(391), 1975, International Electrotechnical Vocabulary Detection and Measurement of lonizing Radiation by Electric Means.

[4] Kondo, S. và Randolph, M. L.; Effect of Finite Size of lonization Chambers on Measurements of Small Photon Sources, Radiation Research, 13,1960, trang 37-60.

[5] ICRU Report 31, 1979, Average Energy Required to Produce an lon Pair.

[6] Gibson, J. A. B., Thompson, I. M. G. và Spiers, F. W. ; A Guide to the Measurement of Environmental Gamma Radiation, National Physical Laboratory (British Committee on Radiation Units and Measurements), 1993.

[7] Evans, R. D., X-ray and Gamma-Ray Interactions; in Radiation Dosimetry I, (biên tập bởi Attix và Roesch), xuất bản lần thứ hai, Academic Press, New York and London, 1968.

...

...

...

[9] Greening, J. R., Fundamentals of Radiation Dosimetry, Medical Physics Series, Adam Hilger Ltd., Bristol, 1982, trang 23, Bảng 2.4.

[10] Cunningham, J. R. và Schulz, R. J., On the Selection of Stopping-Power Ratios and Mass Energy Absorption Coefficient Ratios for High-Energy X-ray Dosimetry, Med. Phys., 11(5), 1984, trang 618-623.

[11] Johns, H. E và Cunningham, J. R., The Physics of Radiology, Charles C. Thomas, Springfield, IL, xuất bản lần thứ tư, 1983.

[12] Bielajew, A. F., Rogers, D. W. O., và Nahum, A. E., The Monte Carlo Simulation of lon Chamber Response to ⁶⁰Co - Resolution Anomalies Associated with Interfaces ; Phys. Med. Biol. 30(5), 1985, trang 419-428.

[13] Rogers, D.W.O., Belajew, A. F.. và Nahum, A. E., lon Chamber Response and A_wall, Correction Factors in a 60 Co Beam by Monte Carlo Simulation; Phys. Med. Biol. 30(5), 1985, trang 429-444.

[14] Andreo, P. và Nahum, A. E., Stopping-Power Ratio for a Photon Spectrum as a Weighted Sum of the Values for Mono-energetic Photon Beams, Phys. Med. Biol. 30(10), 1985, trang 1055-1065.

[15] Higgins, P.D., Attix, F.H., Hubbell, J.H., Seltzer, S.M., Berger, M.J. và Silbata, C.H., Mass Energy-Transfer and Mass Energy-Absorption Coefficients, Including ln-Flight Positron Annihilation for Photon Energies 1 keV to 100 MeV, Report NISTIR 4812, Gaithersburg, MD 20899, USA, 1992.

[16] Xem, Burlin, T. E., Cavity-Chamber Theory; trong Radiation Dosimetry I, (do Attix, F. H. và Roesch, W. C biên soạn)., Academic press, New York and London, xuất bản lần thứ hai, 1968.

[17] Mach, H. và Rogers, D.W.O., A Measurement of Absorbed Dose to Water per Unit Incident 7-MeV Photon Fluence; Phys. Med. Biol. 29, 1984, trang 1555-1570.

...

...

...

[19] Mach, H. và Rogers, D.W.O., An Absolutely Calibrated Source of 6.13 MeV Gamma-Rays, IEEE Trans. Nucl. Soc. NS-30,1983, trang 1514-1517.

[20] Hall, R. S. và Poole, D. H., A Radiation Source Using a Positive lon Accelerator; Report RD/B/N265, Central Electricity Generating Board, Berkeley Nuclear Laboratories, 1967.

[21] Rogers, D.W.O., A Nearly Mono-Energetic 6-13-MeV Photon Calibration Source, Health Phys. 45, 1983, trang 127-137.

[22] ICRU Report 44, 1989, Tissue Substitutes in Radiation Dosimetry and Measurements,

[23] Harder, D. và Hermann, K.-P., Tissue Equivalent Materials and the ICRU Sphere, Rad. Prot. Dosim. 12(2), 1985, trang 125-128.

[24] A Protocol for the Determination of Absorbed Dose from High-Energy Photon and Electron Beams. Task Group 21, Radiation Therapy Committee, American Association of Physicists in Medicine, Med. Phys. 10, 1983, trang 741-771, 28. Nordic Association of Clinical Physics (NACP): Procedures in External Radiation Therapy Dosimetry with Electron and Photon Beams with Maximum Energies between 1 MeV and 50 MeV; Actal Radiol. Oncol. 19,1980, trang 55.

[25] Hospital Physicists Association, Scientific Committee : Revised Code of Practice for the Dosimetry of 2 to 25 MV X-Ray, and of Cesium-137 and Cobalt-60 Gamma-Ray Beams, Phys. Med. Biol. 28, 1983, trang 1097-1104.

[26] Fricke, H. và Hart, E. J., Chemical Dosimetry; in Radiation Dosimetry II, (do Attix, F. H. và Roesch, W. C. biên soạn). Academic Press, New York and London, xuất bản lần thứ hai, 1966.

[27] ASTM E 1026-84, 1985, Standard Method for Using the Fricke Dosimeter to Measure Absorbed Dose in Water, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA.

...

...

...

[29] Saez Vergara, J.C., Gómez Ros, J.M., Delgado, A. ; High Energy Response of Different Environmental TLDss, Radiat. Dosim., 1993, trang 327-330.

[30] Soares, C. G. và Ehrlich, M. ; A Thermoluminescence Dosimetry System for use in a Survey of High-Energy Bremsstrahlung Dosimetry, IEEE Trans Nucl. Sci., NS-28, 1981, trang 1614-1620.

[31] ISO 2602-1980, Statistical interpretation of test results Estimation of the mean Confidence interval

[32] ISO 3534 (tất cả các phần), Statistics Vocabulary and symbols.

[33] Campion, P. J., Burns, J. E. và WiIIiams, A. ; A Code of Practice for the Detailed statement of Accuracy, N.P.L., HMSO, 1973.

[24] Andreo, P., Nahum, A. E., Brahme, A., Chamber-Dependent Wall Correction Factors in Dosimetry, Phys. Med. Biol. 31, 1986, trang 1189-1199.

CHÚ THÍCH Các thông tin bổ sung hữu ích về liều lượng trong các vùng photon năng lượng cao có thể tìm thấy trong tài liệu của Kramer, H.M. và Schọffler, D., Dosimetry in High-Energy Photon Fields for the Calibration of Measuring Instruments for Radiation Protection Purposes, PTB-Dos-18, Braunschweig, 1989.

ICRU Report 33:1980, Radiation Quantities and Units

ICRU Report 34:1982 The Dosimetry of Pulsed Radiation

...

...

...

ICRU Report 37:1984 Stopping Powers for Electrons and Positrons

ICRU Report 43:1988 Determination of Dose Equivalents from External Radiation Sources Part 2

ICRU Report 44:1989 Tissue Substitutes in Radiation Dosimetry and Measurement

ICRU Report 51:1993 Quantities and Units in Radiation Protection

IAEA Technical Report Series No. 277 Absorbed Dose Determination in Photon and Electron Beams An International Code of Practice, 1987

ICRP Publication 51:1987 Data for Use in Protection against External Radiation

ICRP Publication 74:1996 Conversion coefficients for use in Radiological Protection against Extemal Radiation. Annals of the ICRP, Val. 26, No. 3/4.

4) Ví dụ, Báo cáo ICRU số 37, kí hiệu , thay cho L(T/Δ)r, là công suất dùng va chạm khối giới hạn trung bình cho năng lượng của các điện tử thứ cấp, T, trở xuống một khoảng năng lượng Δ, được nêu trong tiêu chuẩn này, chứ không phải là kí hiệu  được dùng trong Báo cáo Kỹ thuật (Technical Report) số 277 của IAEA. Điều này loại bỏ khả năng nhầm lẫn với công suất dừng không giới hạn.

Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 7942-2:2008 (ISO 4037-2 : 1997) về An toàn bức xạ - Bức xạ chuẩn tia X và gamma hiệu chuẩn liều kế và máy đo suất liều và xác định đáp ứng của thiết bị theo năng lượng photon - Phần 2: Đo liều trong bảo vệ bức xạ cho dải năng lượng từ 8 KeV đến 1,3 MeV và và từ 4 MeV đến 9 MeV