Chú thích: Phần hàm lượng các nguyên tố tạp chất của hợp kim quy định trong bảng 1 chỉ để tham khảo.

1.2. Nhiệt độ nóng chảy và độ cứng của hợp kim được quy định trong bảng 2.

Bảng 2

Mác hợp kim

Nhiệt độ nóng chảy, ⁰C

Độ cứng Brinen, HB

1. PbSn 5 Sb 22

2. PbSn5Sb15

3. PbSn6Sb15

...

...

...

5. PbSn7Sb11

6. PbSn5Sb11

7. PbSn28Sb5

8. PbSn5Sb28

320 - 330

260 - 270

265 - 275

260 - 270

240 - 250

...

...

...

230 - 240

350 - 360

25 - 26

21 - 22

24 - 25

17 - 18

22 - 23

21 - 22

18 - 19

...

...

...

1.3. Yêu cầu kỹ thuật đối với các kim loại và chì chữ cũ:

1.3.1. Chì: Hàm lượng chì không nhỏ hơn 99,9% và tổng hàm lượng các nguyên tố tạp chất không lớn hơn 0,1%, trong đó kẽm không lớn hơn 0,005%, niken không lớn hơn 0,005%.

1.3.2. Antimon: Hàm lượng antimon không nhỏ hơn 99,5% và tổng hàm lượng các nguyên tố tạp chất không lớn hơn 0,5%, trong đó đồng không lớn hơn 0,1%, asen không lớn hơn 0,005%, lưu huỳnh không lớn hơn 0,1%, sắt không lớn hơn 0,05%.

1.3.3. Thiếc: hàm lượng thiếc không nhỏ hơn 96,25%, và tổng hàm lượng nguyên tố tạp chất không lớn hơn 3,75%, trong đó sắt không lớn hơn 0,05%, đồng không lớn hơn 0,15%, lưu huỳnh không lớn hơn 0,05%.

1.3.4. Chì chữ cũ phải được phân loại riêng, không để lẫn lộn. Trước khi nấu lại phải loại bỏ các bản kẽm, đồng, các vật khác và phải xác định thành phần của hợp kim.

Cần đặc biệt chú ý loại bỏ các cỡ, bản kẽm vụn.

1.4 Yêu cầu kỹ thuật đối với hợp kim chì các loại

1.4.1. Nhiệt độ nóng chảy và độ cứng của các hợp kim phải theo quy định ở bảng 2.

1.4.2. Thành phần phải ổn định, lượng hao hụt thấp khi nấn luyện và đúc.

...

...

...

1.4.4. Khi đúc không gây tác động phá hoại các tờ phông, khuôn mẫu chữ và các chi tiết của cơ cấu đúc mà hợp kim chì chảy lỏng tiếp xúc.

1.4.5. Các thỏi hợp kim chì luyện ra phải sạch, đảm bảo khử hết các tro bã và các tạp chất cơ học khác. Bề mặt các thỏi sạch, không có váng bã và các vật khác lẫn vào.

1.4.6. Ở chỗ bẻ gẫy của thỏi hợp kim: các tinh thể phải mịn đồng nhất, phân bố đều và không bị phân chia thành các lớp.

1.4.7. Các thỏi hợp kim dùng cho máy đúc Linô, Mônô có cần treo chì phải có tai treo vững chắc. Khối lượng mỗi thỏi không nặng quá 10 kg, chiều dài không quá 65cm. Các thỏi hợp kim thuộc mỗi loại sử dụng phải được vạch dấu quy ước riêng để khỏi lầm lẫn với nhau.

2. Phương pháp thử và kiểm tra.

2.1. Xác định chính xác hàm lượng các nguyên tố kim loại trong hợp kim chì bằng phương pháp phân tích hóa học. Phương pháp thử này được quy định là phương pháp trọng tài.

2.1.1. Xác định hàm lượng antimon bằng dung dịch chuẩn kali bromát (KBrO₃) có nồng độ 0,1 N:

Cân chính xác 1g mạt hợp kim chì sau khi mài trên đũa và dùng nam châm hút sạch bụi sắt lẫn vào, cho mẫu vào bình tam giác có đậy phễu thủy tinh. Cho vào bình 10ml axit sunfuric (H₂SO₄) có tỷ trọng 1,84 và đun sôi, dung dịch bị hòa tan và chuyển thành màu trắng sữa. Làm nguội dung dịch, cho vào bình 100ml nước cất và 20ml axit Clohidric (HCl) có tỷ trọng 1,19. Đun sôi bình ít nhất là 10 phút. Làm nguội dung dịch và nhỏ 5 giọt mêtin Orăng, dung dịch 0,1%. Mẫu đạt tiêu chuẩn khi dung dịch trong bình biến từ mầu hồng sang trắng.

Hàm lượng antimon (Sb) trong hợp kim chì được tính bằng phần trăm (%) theo công thức:

...

...

...

trong đó:

a - Thể tích dung dịch kalibromat có nồng độ 0,1 N sử dụng khi chuẩn mẫu, tính bằng ml;

n - Khối lượng mạt hợp kim chì đã đem phân tích, tính bằng g.

2.1.2. Xác định thiếc bằng dung dịch iôt.

Cân chính xác 1g mạt hợp kim chì sau khi mài trên đũa và dùng nam châm hút sạch bụi sắt lẫn vào, cho mẫu vào bình tam giác có đậy phễu thủy tinh. Cho vào bình 10ml axit sunfuric có tỷ trọng 1,84 và đun sôi, dung dịch bị hòa tan và chuyển thành màu trắng. Làm nguội dung dịch cho vào bình 100ml nước cất, 80ml axit Clohidric có tỷ trọng 1,19 và 10 đến 20g sắt.

Tiến hành hoàn nguyên: đun cách thủy bình một giờ. Trong quá trình đun sôi cần đậy kín bình bằng nút cao su có ống dẫn hơi ngâm vào dung dịch natri bicacbonat (NaHCO₃) bão hòa. Sau khi nguội, lọc dung dịch bằng giấy lọc phủ bột sắt. Rửa chất kết tủa trên giấy lọc từ 3 đến 5 lần bằng nước cất, cho dung dịch đã được lọc sạch vào bình tam giác. Cho vào bình 100ml axit Clohidric có tỷ trọng 1,19 và 10g nhôm hoặc chì loại nguyên chất.

- Hoàn nguyên bằng nhôm: tiến hành đun sôi cho đến khi tan hết nhôm trong bình. Trong quá trình đun sôi cần đậy kín bình bằng nút cao su có ống dẫn hơi ngâm vào dung dịch natri bicacbonat bão hòa.

- Hoàn nguyên bằng chì: tiến hành ở nhiệt độ sôi nửa giờ. Khi dung dịch nguội đến nhiệt độ bình thường bỏ ống dẫn hơi ra. Cho vào bình đựng dung dịch từ 2 đến 3 viên natri bicacbonat, 5ml hồ tinh bột dung dịch 1% và tiến hành chuẩn dung dịch bằng dung dịch iôt. Mẫu đạt tiêu chuẩn khi dung dịch có mầu xanh thẫm bền vững.

Hàm lượng thiếc (Sn) trong hợp kim chì được tính bằng phần trăm (%) theo công thức:

...

...

...

trong đó:

a - thể tích dung dịch iôt có nồng độ 0,1N sử dụng khi chuẩn mẫu, tính bằng ml;

n - khối lượng mạt hợp kim chì đã đem phân tích, tính bằng g.

2.2. Xác định tương đối tính chất và thành phần của hợp kim chì.

2.2.1. Bẻ gẫy thanh hợp kim chì dày từ 2 đến 3mm, sau khi hơi uốn cong - hợp kim chứa hàm lượng antimon cao (20 - 23%); thanh uốn cong nhiều mới gẫy - thừa chì, gẫy quá nhanh - thừa nhiều antimon.

2.2.2. Xét tinh thể ở chỗ bị bẻ gẫy: các tinh thể nhỏ, lấp lánh sáng không đều nhau và tạo thành tầng lớp xanh - hợp kim chưa nóng chảy hết antimon và khuấy không kỹ; các tinh thể mịn, nhỏ, đồng đều và có ánh kim sáng mờ đều - hợp kim đã luyện tốt.

2.2.3. Nghe tiếng kêu của hợp kim rơi trên nền nhà xi măng: gọn đanh - hợp kim đủ antimon, độ cứng tốt; trầm không vang - nhiều chì, độ cứng thấp.

2.2.4. Nhìn màu bề mặt ngoài thỏi hợp kim: mờ - tính lưu động kém, sáng bóng - tính lưu động tốt.

2.3. Kiểm tra độ nóng chảy của hợp kim bằng nhiệt kế.

...

...

...

2.5. Xác định thành phần của hợp kim dựa vào hai giản đồ trạng thái nhiệt và độ cứng.

ĐÍNH CHÍNH

HỢP KIM CHÌ DÙNG TRONG NGÀNH IN TCVN 3729 - 82

Trang

Dòng

In là

Sửa là

2

...

...

...

… trên máy AIP

… trên máy ALP

4

17

Phương pháp thử và kiểm tra

Phương pháp thử

4

23

… mài trên đũa

...

...

...

5

6

… mài trên đũa

… mài trên dũa

Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 3729:1982 về Hợp kim chì dùng trong ngành in do Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước ban hành